शुक्रवार, २१ जानेवारी, २०२२

ओवी-गीता


आमचे आजोबा अण्णा अर्थात बापू केशव पुराणिक यांच्या केशवतनय या उपनामाने केलेल्या प्रकाशित, अप्रकाशित लेखनाचे टंकलेखन करून आंतरजालावर सर्वांच्या संदर्भासाठी जतन करण्याच्या आमच्या उपक्रमास व्यापक जनाधार मिळेल तेव्हा मिळो, तूर्तास त्यास ‘विद्या’धार मिळाल्याने अण्णांची तिसरी लोकप्रिय रचना ‘ओवी-गीता’ आज माऊलीचरणी समर्पित करण्याची संधी मिळत आहे !

ज्ञात मानवी इतिहासात, देवाचे मानवीकरण आणि मानवाचे दैवीकरण जेथे एकत्रित पाहता येते आणि षड्-रिपुग्रस्त मानवी आयुष्याचे कालातीत तत्वज्ञान जेथे सहज सुगम भाषेत प्रत्ययास येते असा महाभारत हा एक अद्भुत ग्रंथ ! यातील ‘गीतासार’ हा अलौकिक मूलमंत्र जो जगभर प्रचलित आहे. अनेकांच्या आयुष्याची धारणा आणि धर्माचा आधार असलेली गीता साध्या-सोप्या मराठीत ओवीबद्ध करून नित्यपठणासाठी सार्थ करण्यासाठीचा हा प्रयत्न त्याच्या सद्हेतुसह समजून घ्यायला हवा म्हणून लेखकाचे मनोगत समाविष्ट केले आहे, ते जरूर वाचावे. 

या रचनेच्या टंकलेखनाची संपूर्ण जबाबदारी स्वयंप्रेरणेने स्वीकारून अत्यंत निष्ठापूर्वक पार पाडल्याबद्दल अण्णांची ज्येष्ठ नात सौ. विद्या मदन कुलकर्णी [पूर्वाश्रमीची विद्या  शामकांत पुराणिक] म्हणजेच आमची विद्याताई आणि तिचे यजमान आणि आमचे जावई-कम-स्नेही श्री. मदनराव कुलकर्णी या उभयतांचे आम्ही ऋणी आहोत तसेच त्यांना तांत्रिक बाबींमध्ये मोलाची मदत करणारे त्यांचे सुपुत्र हर्षद कुलकर्णी याचेही मन:पूर्वक आभार ! कुलकर्णी परिवाराने सश्रद्धतेने केलेल्या कामाच्या तपासणीची चोख जबाबदारी पुराणिकांकडून पुन्हा एकदा अण्णांचे नाशिकस्थित नातू श्री. वैभव शामकांत पुराणिक व सौ. स्वाती या उभयतांनी निगुतीने पार पाडली. 

विद्याताईच्या आध्यात्मिक ओढीची अशी आत्मिक अनुभूती आमचे मनोबल उंचावणारी आणि आमच्या या उपक्रम-निश्चयांस अधिकच दृढता देणारी ठरली. गीतज्ञानेश्वरच्या निवेदनातील ताईची उत्स्फूर्तता यावेळी तिच्या टंकलेखनाच्या कौशल्यातही प्रतीत झाल्याने सदर टंकलेखनाच्या तपासणीचे काम सुकर झाल्याचा अनुभव आहे. अर्थात या कामातील आमचा वाटा आता खारीचाही नसल्याने ‘मुंगी होऊन साखर खाणे…’ म्हणजे काय याची आम्ही सदेह प्रचिती घेत आहोत. श्रीमदभगवद्गीतेचे रसाळ आणि सुबोध निरूपण करणाऱ्या माऊलीच्या चरित्रांस ‘मुंगी ऊडाली आकाशी…’ संबोधण्यामागची प्रेरणा अशीच असावी का…?

असो. तूर्तास तरी विषयांतर नको, याबद्दल पुन्हा कधीतरी… 

ओवी-गीतेच्या पीडीएफ प्रतीचा दुवा -

शुभम भवतु !

संवत्सर प्लव, शके १९४३, पौष संकष्टी चतुर्थी शुक्रवार, २१ जानेवारी २०२२.

शुक्रवार, १४ जानेवारी, २०२२

संक्रमण

 
त्रास सारे ठरूनी तीळमात्र 
'मना' लाभो गोड विसावा...
आकांक्षांना फुटुनी धुमारे,
पतंग हा गगनी भिडावा...!

सर्वांना मकर संक्रमणातून उत्तरायणात प्रवेशणाऱ्या तेजपर्वाच्या मन:पूर्वक शुभेच्छा !

रविवार, २ जानेवारी, २०२२

संकल्प...!

विविध संस्कृतींमध्ये नववर्ष वेगवेगळ्या वेळी आणि निरनिराळ्या पद्धतीने साजरे होत असले तरी सध्या सर्वत्र प्रचलित असलेल्या ग्रेगोरियन दिनदर्शिकेनुसार १ जानेवारीला सुरु होणाऱ्या नवीन वर्षाचे वारे वाहू लागले की, त्या संस्कृतींच्या अंधानुकरणाने आपल्या मानसिक गुलामगिरीचे प्रच्छन्न दुर्दर्शन घडवीत न चुकता(?) करायची पहिली गोष्ट म्हणजे थर्स्टी फर्स्टची पार्टी आणि दरवर्षी न पाळण्यासाठी करण्याची दुसरी गोष्ट म्हणजे तेच ते संकल्प... शिळ्या कढीला नव्याने उकळी आणावी तसे! (बाय द वे, 'संकल्प' हे करतांनाच 'सोडा' असे म्हणतात याला काय म्हणावे?) आपल्या संस्कृतीमध्ये नित्योपासनेचे महत्व अनुभवसिद्ध असल्याने, वर्षाच्या सुरवातीला आरंभशूरपणे संकल्प करून, सकाळी बोललेले दुपारी विसरण्याची राजकीय सोय अंगी बाणवल्याप्रमाणे, ते सिद्धीस नेण्याऐवजी स्वत:ची वृद्धी सांभाळण्याची स्वकेंद्री वृत्ती बळावण्याचे खर तर काहीच कारण नाही... पण लक्षात कोण घेतो?

कालच, 'काय म्हणतोय तुमचा नवीन वर्षाचा संकल्प?' या उत्सुक प्रश्नाचे उत्तर देतांना आम्ही ज्या 'फोमो'च्या प्रादुर्भावाचा उल्लेख केला त्याचेच एक लक्षण म्हणजे अशा अयोग्य, अस्थानी आणि अनिष्ट 'शिष्टा'चारांच्या  चालीरीती होणे. काय सांगता, 'करोना' आणखीन 'ओमायक्रॉन' मलेरियाचे डास ठरावे एवढ्या वेगाने फैलावणाऱ्या आणि अनेक दुर्धर मानसिक आजारांचे केंद्र असलेला 'फोमो' तुम्हाला माहीत नाही? अहो, 'फिअर ऑफ मिसिंग आऊट'! आणि याची चाचणी अगदी मोफत आणि सुलभ आहे. शिवाय चाचणी हाच उपचार असलेला हा माणसाच्या ज्ञात इतिहासातला एकमेव विकार असावा. तुम्हाला 'फोमो'ची लक्षणं आहेत का हे तपासून पाहण्यासाठी एवढेच करा... सुमारे ३० मिनिटे कुठल्याही प्रकारच्या समाजमाध्यमापासून दूर रहा... श्वास जड झाला, हातापायाला कंप सुटला, घशाला कोरड पडली, जीव घाबरा झाला, घाम फुटला तर घाबरून जाऊ  नका, फोन हातात घ्या. आराम पडल्यास अभिनंदन! तुम्हाला बीपी, शुगर, थायरॉईड कसलाही त्रास नाही... फक्त 'फोमो' आहे.

असो, वर्षाची सुरवात (तरी) टीकेच्या भडिमाराने नको, उगाच लोकांच्या संकल्पात मोडता घातल्याचे पाप  लागायचे... इट्समायसीन म्हटल्यासारखे ! तर मुद्दा होता संकल्पाचा ! मूळ विषयाला बगल देऊन भलत्याच विषयाचे चऱ्हाट लावायला जे मार्केटिंग (की सेलिंग?) स्किल्स  लागतात ते या जन्मात तरी जमणे नाही, तेव्हा आपल्या नेहमीच्या आत्मघातकी 'एक घाव दोन तुकडे' स्टाईलने विषय संपवावा हे उत्तम... गेल्या सुमारे ३० वर्षांपासून ('जबसे होश संभाला है...' म्हणायची सोय नाही, कुठे सांभाळता येतोय अजून तरी?) आमचे संकल्प आमच्या कवितांतून वेळोवेळी जाहीर झाले आहेत आणि बहुतांना ते अगदी स्वप्नील, बाळबोध किंवा थेट वेडगळही वाटले आहेतच. त्यामुळे आज हा दोष स्वतः:कडे न घेता एका अज्ञात कवीने आमच्याच संकल्परुपी भावना अत्यंत प्रत्ययकारी पद्धतीने मांडल्या आहेत, त्याच आमचा आजीवन संकल्प म्हणून सादर करतोय... मुळात दिवाळीच्या शुभेच्छा म्हणून प्रसारित झालेल्या या प्रेरणादायी आणि विलक्षण महत्वाकांक्षी रचनेमागील संवेदनशील मनाचा आम्हाला अद्याप शोध लागू शकलेला नाही. आपणापैकी कुणाकडे याबद्दल काही सप्रमाण माहिती असल्यास कृपया कळवावी म्हणजे ज्याचे/जिचे श्रेय त्याला/तिला सन्मानपूर्वक देता येईल.     

संपू दे अंधार सारा

उजळू दे आकाश तारे

गंधाळल्या पहाटेस येथे

वाहू दे आनंद वारे….


जाग यावी सृष्टीला की

होऊ दे माणूस जागा

भ्रष्ट सारे नष्ट व्हावे

घट्ट व्हावा प्रेम धागा…


स्वच्छ सारे मार्ग व्हावे

अन् मने ही साफ व्हावी

मोकळ्या श्वासात येथे

जीवसृष्टी जन्म घ्यावी…


स्पंदनांचा अर्थ येथे

एकमेकांना कळावा

ही सकाळ रोज यावी

*माणसाचा देव व्हावा…

*देव झालेल्यांचे / ठरविले गेलेल्यांचे पायही कसे मातीचेच आहेत अन विकारही किती (अ)मानवी आहेत हा ताजा इतिहास बघता शेवटच्या ओळीत फक्त थोडा बदल सुचवासा वाटतो...

'अन् पशूचा माणूस व्हावा...!'