माया...?

नारदमुनींनी एकदा कृष्णाला विचारले, ‘प्रभू, माया म्हणजे हो काय...?’
सुहास्यवदन कृष्ण प्रश्न टाळून हलकेसे स्मित करता झाला.

‘याला मायावी म्हणतात ते उगीच नाही!’, नारद मनी म्हणाले.

काही दिवस गेले आणि नारदांना कृष्णाकडून वनविहारचे आमंत्रण आले. प्रत्यक्ष कृष्णाच्या आमंत्रणाने हरखून गेलेल्या नारदमुनींच्या मनात कुठलाही संदेह उमटला नाही. मोठ्या उत्साहात नारद श्रीकृष्णासोबत प्रसन्न चित्ताने वनविहाराला निघाले! 

बघता बघता नगर मागे पडले आणि घनदाट जंगल सुरू झाले, सूर्य माथ्यावर आला. कृष्ण एका झाडाखाली विसावला आणि श्रमाने दमल्या आवाजात म्हणाला,

‘नारदा, उष्मा खूपच वाढलाय आणि माझ्या घशाला कोरड पडली आहे, कुठे पाणी मिळते का बघतोस?’

‘देवा, तुम्ही इथे विश्राम करा, जवळच झऱ्याचा आवाज येतोय. मी पळभरात पाणी घेऊन हा आलोच.’

आणि नारद आवाजाच्या रोखाने झऱ्याच्या शोधात निघाले.

जवळच भासणारा आवाज हळूहळू लांब जाऊ लागला आणि चालण्याचा वेग वाढवून नारद जंगल तुडवत धावू लागले. बराच वेळ धावल्यावर नारदांचा श्वास फुलला आणि आता अधिक धावणे शक्य नाही असे त्यांना वाटते न वाटते तोच निबीड वाटणारे अरण्य अचानक संपले आणि एक छोटेसे टुमदार गांव लागले. गावातल्या पहिल्याच घरच्या दारावर नारद थांबले आणि तहानेने कासावीस झालेल्या जीवाला शांत करण्यासाठी पाणी मागावे म्हणून दारावर थाप मारून दार उघडण्याची प्रतीक्षा करू लागले.

थोड्याच वेळात एक अत्यंत रूपवती तरुणीने दार उघडले आणि हा कोण अभ्यागत अशा विचारात ती कमरेवर हात ठेऊन उभी राहिली. तिच्या त्या लावण्याने आणि मोहक विभ्रमांनी संमोहित झालेल्या नारदांना आपल्या तहानेचा पूर्ण विसर पडला आणि ते त्या युवतीशी बोलण्यात मश्गुल झाले.

उन्हं कलली, दिवस सरला आणि शेतावर गेलेला तरुणीचा बाप घरी परतला, पाहतो तर कुणा वाटसरुशी मुलगी बोलत उभी आहे. बापाने पाहुण्याला घरात बोलावले, विचारपूस केली आणि आता अंधाराचे पुढे जाणे ठीक नाही म्हणून दोन घास खाऊन रात्रीला मुक्काम ठेऊन सकाळी उजाडल्यावर मार्गक्रमण करण्याची सूचना केली. नारदांना ही कल्पना फारच आवडल्याने त्यांनी तत्काळ स्वीकारली.

दुसरे दिवशी भल्या पहाटे उठून, प्रातर्विधी आटोपून शेतकरी आपल्या शेतावर गेला आणि नदीवर स्नानसंध्येला गेलेले नारद सर्व आटोपून शेतकऱ्याच्या घरी येऊन पुन्हा मुलीशी गुलूगुलू बोलत बसले. हाच दीनक्रम दोन-तीन दिवस चालला आणि पाहुणा हलण्याचे नाव घेत नाही म्हटल्यावर चार पावसाळे पाहिलेला शेतकरी काय ते उमजला.

‘माझी एकुलती एक मुलगी, तिला जन्माचा जोडीदार मिळाला तर मला तरी आणखी काय हवे. तुमचे लग्न लावून देतो, रहा इथेच घरजावई म्हणून आणि माझं ओझं हलकं करा.’ म्हणाला.

नारदांना आपल्या कानांवर विश्वास बसेना, अगदी हर्षवायूच व्हायचा बाकी राहीला आणि शेतकऱ्याचा इरादा बदलण्याअगोदर नारद गुडघ्याला बाशिंग बांधून बोहल्यावर उभे राहिले आणि त्यांचा सुखाचा संसार सुरू झाला. सासरेबुवांबरोबर रोज शेतावर जावे, ते सांगतील ते काम शिकावे, करावे आणि थकून घरी यावे. जेवण झाल्यावर बायकोशी सुखदु:खाच्या चार गोष्टी करीत झोपी जावे असे सुखासीन आयुष्य चालले.

कालगतीनुसार संसरेबुवांना देवाज्ञा झाली आणि दरम्यान पाठीला पाठ लावून आलेली चार चिल्लीपील्ली अंगणात खेळू लागली. अशा सगळ्या सुखा-समाधानाच्या दिवसात २४ वर्षे उलटली.

...आणि एक दिवस सारे गाव रात्री झोपेत असतांना अचानक मोठा हल्लकल्लोळ माजला. सारे वाट फुटेल तिकडे सैरावैरा धावू लागले. ‘नदीला पूर आला, नदीला पूर आला... धावा, धावा, जीव वाचवा...’ असा आरडाओरडा चहू बाजूंनी ऐकू येऊ लागला. नारदांची सुखनिद्रा भंग झाली आणि भानावर येत त्यांनी हाती लागेल ते द्रव्य, धान्य, कपडेलत्ते, दाग-दागिने गाठोडयात भरून बायको आणि चारही मुलांना घराबाहेर काढले आणि तेही इतरांसारखे जीवाच्या आकांताने धावू लागले.

बघता बघता पाणी वाढू लागले आणि हात धरलेला मोठा मुलगा हात सुटून पाण्याच्या प्रवाहात ओढला गेला. त्याला वाचवायला म्हणून पाण्यात पाय टाकलेल्या बायकोच्या हातातला हात सुटून दुसरा मुलगाही एक मोठ्या लोंढयाने ओढून नेला. डोळ्यासमोर दोन मुलांना जलसमाधी मिळालेली बघून, बायकोचा हात अधिकच घट्ट धरून नारदांनी तिला बाजूला ओढले तर त्या हिसक्याने बायकोच्या कडेवरचे मूल पाण्यात पडले आणि प्रवाहाला लागले. या सर्व प्रकाराने हतबुद्ध झालेल्या नारदांनी एका झाडाच्या बुंध्याचा आधार घ्यावा म्हणून पाय टाकला तर तो नेमका खोलात पडून त्यांच्या कडेवरील मुलंही निसटले आणि तोल जाऊन भेलकांडत पुढे तोंडावर पडल्याने नारदांच्या हातून बायकोचा हातही सुटला. नवऱ्याच्या आधारावर विसंबून बेसावध असलेल्या बायकोला खळाळत्या पाण्यात तोल सांभाळणे अवघड होत असतांनाच मागून आलेल्या लोंढयाच्या रेट्याने नारदांच्या बायकोला त्यांच्या डोळ्यासमोर प्रवाहात ओढून नेले!

या सगळ्या प्रकाराने भयचकित झालेल्या आणि दु:स्वप्नाप्रमाणे भासणाऱ्या या साऱ्या गोष्टींची संगती लावण्याच्या प्रयत्नात, भकास चेहऱ्याने विमनस्क अवस्थेत कमरेपर्यंत पाण्यात उभ्या असलेल्या नारदांच्या कानी मृदू आवाजातले स्निग्ध शब्द पडले,

‘वत्सा, पाणी आणतोयस ना? एक पळ की रे झाला...!’

-------------------------------------------------------------------------------------------

नारदांना माया म्हणजे काय हे दाखविणारा कृष्ण, कलियुगात आपल्याला तो वस्तुपाठ द्यायला करोनाच्या रूपाने आलाय काय? या निमित्ताने मुळात जंगल तुडवत आपण हा प्रवास का, कुठून आणि कशासाठी सुरू केला होता हे एकदा निवांतपणे तपासून पाहू या का...? आणि हो, मोहमाया त्यागून, अंगाला राख फासून वैराग्य वगैरे सामान्य माणसांचे काम नव्हे आणि संसारी माणसासाठी ते उचितही नव्हे. तेव्हा दुसरे टोक गाठायची काहीच गरज नाही. गदिमांनी संत गोरा कुंभाराच्या रुपकातून दिलेला मोलाचा सल्ला मानला तरी पुष्कळ आहे... काय म्हणतात गदिमा?

तुझे रूप चित्ती राहो, मुखी तुझे नाम

देह प्रपंचाचा दास, सुखे करो काम!

लौकिक अर्थाने ऐहिकातून वानप्रस्थाला जाण्याची मुळी गरजच नाही. मायामोहाबद्दलची आसक्ती हळूहळू कमी करीत निरासक्त मनाने संसारातील विहित कर्म करित राहणे हाच वानप्रस्थाश्रम! हे साधले तर नित्यकर्मही साधनेपेक्षा वेगळे नाही आणि अशा निर्विकार जगण्यातून क्षणोक्षणी मिळणारा आनंद हा मोक्षाहून निराळा नाही!

बघा, आता करोनाच्या निमित्ताने तरी निर्विकार होणं पटतंय का…!