Et Cetra: एव्हढं तरी कराच...!

यंदाच्या दिवाळीत, हा मेसेज (थोडा मोठा असला तरी) वाचू शकताय त्याअर्थी तुम्ही सुस्थितीत आहात असे मानायला हरकत नाही. तुमच्याकडे एक कॉम्प्युटर/स्मार्टफोन, त्याला कनेक्टीव्हीटी आणि हे वाचण्या इतका वेळ आहे म्हणजे तुम्हाला अगदी पुढच्या क्षणाचा, दिवसाचा, आठवड्याचा, महिन्याचा, वर्षाचा, निवृत्तीनंतरचा किंबहुना पुढच्या पिढीचा देखील प्रश्न नसावा. तेव्हा आपले दिवाळीचे बेतही ठरले असतील. असायलाच हवे, नाही तर ‘एवढे सगळे’ कशासाठी करायचे, बरोबर ना? सण, उत्सव हे साजरे करण्यासाठीच असतात, अगदी मान्य! आणि ‘खरेदी’ हा साजरे करण्याचा अविभाज्य घटक असतो हेही मान्य. शिवाय त्यामुळे आपल्या अर्थकारणास गती मिळते ती वेगळीच. पण आपण गती दिलेले अर्थकारण कुठल्या दिशेने जाते आहे हे पाहणे देखील आपले राष्ट्रीय कर्तव्य आहे, नाही का? एवढ्या अतुल्य आणि खंडप्राय देशात सगळ्याच गोष्टी शासन प्रशासन नाही करू शकणार, त्यांनाही मर्यादा आहेत. जगातली सगळ्यात मोठी लोकशाही आहे ना आपली? मग आपली जबाबदारी काय केवळ राजकारण्यांसाठी ‘एक मत’ एवढीच आहे... समाजकारणासाठी एकमत, एकजूट नाही? आपल्या एका छोट्याशा राज्याएवढा 'भूतान' जे करू शकतो ते आपल्यासारख्या प्राचीन संस्कृतीस अशक्य असावे? मुळीच नाही!

उत्सव हे आनंद साजरे करण्याबरोबरच सुख वाटण्यासाठी आणि समाजाचे ऋण मान्य करण्यासाठी सुद्धा असतात. अगोदरच ‘लंबोदर’ असलेल्या तुंदिलतनूस अतार्किक आणि अविवेकी कारणांसाठी भोग लावून चरबी वाढविण्यात ‘सहाय्य’ करण्यापेक्षा, ज्यांना पक्वान्नच काय, केवळ संतुलित चौरस आहार अगदी सणावारी देखील नशिबी नाही त्यांच्या, निदान उत्सवकाळापुरता का होईना, दोन वेळेच्या पूर्णब्रह्माची सोय केलीत तर बाप्पा देखील आपोआपच खूष होईल. बरं, हे ‘समाजकार्य’ करण्यासाठी आपल्याला घरदार त्यागून किंवा आपल्या आप्तजनांना दुखावून काहीही करण्याची गरज नाही. फक्त खालील गोष्टी, ज्या तुम्ही तशाही करणारच आहात, त्या थोड्या अधिक जाणीवपूर्वक कराव्यात एवढीच अपेक्षा.

चला तर मग या गोष्टी जाणीवपूर्वक करून बघू या आपणच काही बदल घडवू शकतो का...? आणि हो, तेजोत्स्वाच्या मन:पूर्वक शुभेच्छा! तमसो मा ज्योतिर्गमय...

१. दिवाळीच्या निमित्ताने घरादाराची साफसफाई कराल तेव्हा किती ‘अडगळ’ निघते ते पहा आणि तुम्हाला या आता अनावश्यक असलेल्या वस्तू, कपडे कुणाची तरी म्लान दिवाळी उजळवू शकतात हे लक्षात असू द्या.

२. आपल्या घरासाठी आपण स्वत:च आकाशदिवा बनवा. ते शक्य नसेल आणि तयारच खरेदी करणार असाल तर तो पारंपारीक साधनांपासून बनविलेला हैंडमेड असेल असे पहा. प्लास्टिकचा, शेजारून आयात केलेला किंवा खूप वीज खाणारा निवडू नका.

३. शुभेच्छा पत्रे, भेटवस्तू या स्थानिक कलाकारांनी / उद्योजकांनी बनविलेल्या खरेदी करा. अनेक सेवाभावी संस्था, महिला बचतगट, आदिवासी संस्था, अंध अपंग व्यक्ती यांच्याशी निगडीत संस्था, खास दीपावलीच्या मुहूर्तावर अशा प्रकारचे उत्पादने तयार करीत असतात परंतु जाहिरात / मार्केटिंग करण्यासाठी त्यांच्याकडे निधी व मनुष्यबळ दोन्ही नसल्याने त्या कदाचित तुमच्यापर्यंत पोहचू शकणार नाहीत. तेव्हा थोडे कष्ट घेऊन आपल्यालाच त्यांच्यापर्यंत पोहचावे लागेल. करू या थोडी शोधाशोध?

४. दिवाळीत सीमेवरच्या जवानांसाठी फराळ पाठविण्याचे कार्य काही संस्था वर्षानुवर्षे करीत आहेत. आपण दिवाळी सुखेनैव साजरी करण्यात जवानांच्या केवढ्या मोठ्या त्यागाचा वाटा आहे याचे कृतज्ञतापूर्वक भान ठेवून, या प्रकारच्या उपक्रमात काय योगदान देता येते ते पहा. या संस्था वीरगती प्राप्त जवानांच्या कुटुंबियांची देखील काळजी घेतात.

५. आपल्या खरेदीच्या यादीची पुन:पुन्हा पडताळणी करा आणि ज्या गोष्टी ‘गरजे’पेक्षा ‘हौशे’च्या यादीत मोडतील त्यांचा पुनर्विचार करा. उपभोक्तावाद पर्यावरणाला तेवढाच घातक आहे जेवढा भ्रष्टाचार मानवतेला!

६. आपण दिवाळीच्या खर्चासाठी जेवढे बजेट ठरविले असेल त्याच्या किमान १०% रक्कम गरजू लोकांना मदत म्हणून द्या. हे १०% चं तुमचा आनंद १००% वाढवतील.

७. आवाजी फटाके उडविणे टाळा, फटाके उडवायचेच असतील तर शोभेचे आणि ते देखील फक्त प्रमाणित केलेलेच उडवा.

८. सण साजरा करतांना आपला कुणालाही उपद्रव होत नाही ना, आपण कचरा / प्रदूषण करत नाही ना याची सर्वतोपरी काळजी घ्या आणि इतरांनाही याबाबत सजग करा.

९. प्रवास करणार असाल तर शक्यतो शासकीय सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेचा वापर करा आणि बेकायदेशीर वाहतूक साधनांचा अवलंब टाळा आणि कुठल्याही प्रकारच्या दंडेलीस, काळाबाजारास, गैरप्रकारास थारा देवू नका.

१०. शेवटी सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे उत्सव हे मांगल्याचे, आनंदाचे, सौख्य-समाधानाचे आणि संस्कृतीचे प्रतिकं असतात आणि त्यामुळेच ‘मानव्य’ हे त्यांच्या केन्द्री असले पाहिजे. आपल्या आप्त जनांना, घरातल्या अबाल-वृद्धांना, समजातल्या वंचित घटकांना आणी ज्यांना ज्यांना तुमची गरज आहे त्या सगळ्यांना पुरेसा ‘वेळ’ द्या. आजच्या धकाधकीच्या आणि व्हॉटसएप-फेसबुक च्या जमान्यात या सगळ्यांना तुमच्याकडून इतर कशाहीपेक्षा अधिक काही हवे असेल तर ते म्हणजे तुम्ही त्यांची घेतलेली दखल, केलेली विचारपूस, दाखवलेला जिव्हाळा आणि दिलेला ‘वेळ’!

आपल्या सोयीकरिता काही संस्थांची माहिती खाली दिली आहे. ही यादी केवळ प्रातिनिधिक व सदिच्छारूप आहे आणि प्रस्तुत लेखकाचा व या संस्थांचा कुठलाही व्यावहारिक संबंध नाही. तसेच आपण काहीही निर्णय घेण्यापूर्वी योग्य ती पडताळणी करून घ्यावी ही विनम्र विनंती वजा सूचना!

1. SWaCH office Paud Road Kothrud, Pune. Call: 9765999500

Website: http://www.swachcoop.com

2. Cycle Recycle Project – Hemant Kale, Pune. Call: 09922446285

Email: hems.kale@gmail.com

3. Aadhar Pratishthan Trust. Call: 020 6510 4143 Mob: 09860133100 / 09890630808 http://aadharpratishthanpune.blogspot.in/

4. More Welfare Trust – Mr. Kalidas More – 9922955533

Email: goodwillpune01@gmail.com

5. Levis Store, Camp, Pune, For Goonj Call: 020-41202399 Email: mail@goonj.org

6. http://doityourselfwitharati.com/how-to-make-a-paper-lantern-diy-akash-kandil/

7. Poona School and Home for Blind Girls, Dahanukar Colony, Near Gandhi Bhavan, Kothrud, Pune. Call: 020 25389131 Email: pshbgirls@yahoo.in (Handmade Products for Diwali, till 26 Oct Only)

8. Niwant Andh Mukt Vikasalaya [Chocolate Factory] – 9923772375

Website: http://www.niwantvision.com

9. Mouth and Foot Painting Artists Association Website: http://imfpa.org

10. Maitri Pune –7588288196 – Website: http://maitripune.org

11. Seva Sahayog Foundation Call: 020 24537655 E-mail: pune@sevasahayog.com

12. ‘SIRF’ Soldier’s Independent Rehabilitation Foundation. Mrs. Sumedha Chithade

Call: 9764294292

13. Shivaji Trail – Milind Kshirsagar – Call: 9422896563 Website: http://shivajitrail.org

14. Lakshya Foundation – Anuradha Prabhudesai Call: 09224298389

Website: http://www.lakshyafoundation.co.in

15. Sarhad – Sanjay Nahar Call: +91 20 24368621 Email: sanjaynahar15@gmail.com

Other Miscellaneous –